Introductie: Wees kritisch tegenover wetenschappelijke artikels

Individuele studies versus totaalplaatje

In mijn artikels lees je vaak dat ik zeg “volgens het best beschikbare bewijsmateriaal.” Wat betekent dat? Dat het niet veel uitmaakt wat een enkele studie zegt, maar meer wat het totaalplaatje van peer-reviewed wetenschap te zeggen heeft.

Gevaar van enkel kijken naar individuele studies

Individuele studies kunnen leiden tot titels zoals deze: “studie vindt geen link tussen meeroken en kanker”.

Bron: Fisher D. Study finds no link between secondhand smoke and cancer. Forbes. December 2013. https://www.forbes.com/sites/danielfisher/2013/12/12/study-finds-no-link-between-secondhand-smoke-and-cancer

Om te weten of er echt een verband is tussen meeroken en longkanker, is het beter te kijken naar een overzichtsstudie of meta-analyse waarbij diverse studies worden verzameld.

Problematische reviews

Het probleem is dat sommige reviews het ene zeggen:
– ‘sigarettenrook van anderen inademen kan longkanker veroorzaken’
en andere iets anders,
– ‘de effecten van meeroken vrijwel nihil zijn, en dat zulke praat ongegronde angsten kan oproepen, en hé, nou we hier toch zijn, je kan wel 4 of 5 sigaretten per dag roken zonder je zorgen te hoeven maken’

Bron: Gori GB, Mantel N. Mainstream and environmental tobacco smoke. Regul Toxicol Pharmacol. 1991;14(1):88-105.

Waarom hebben review-artikels over gezondheid zulke uiteenlopende conclusies?

Welnu, je kunt bedenken dat in zo’n 90% van de reviews, geschreven door onderzoekers vanuit de tabaksindustrie, stond dat het niet slecht was, terwijl je precies het tegenovergestelde percentage zag bij onafhankelijke reviews.

Bron: Barnes DE, Bero LA. Why review articles on the health effects of passive smoking reach different conclusions. JAMA. 1998;279(19):1566-70.

Wie financiert de studie?

Reviews door tabaksonderzoekers hadden een 88 keer grotere kans op de conclusie dat roken onschadelijk was. Het was deel van hun bewuste bedrijfsstrategie om afbreuk te doen aan de wetenschap, oftewel om bewijs te bedenken en wijd te verbreiden dat meeroken geen kwaad kon.

Hoe zit het met onafhankelijke reviews?

OK, maar je kan toch gewoon bij de onafhankelijke reviews blijven? Het probleem is dat door de industrie betaalde onderzoekers allerlei soorten stiekeme manieren hebben om belangenverstrengeling niet te melden, dus het is lastig om na te gaan waar het geld vandaan komt.

Maar zelfs zonder te weten wie wat heeft gefinancierd, de meeste reviews concludeerden nog steeds dat meeroken schadelijk was. Dus, net als één studie niet zo goed helpt als een verzameling bekijken aan studies over een onderwerp, kan één review minder handig zijn dan een verzameling aan reviews.

Review van reviews

Dus, een review van reviews bekijken, bijvoorbeeld bij het taartdiagram hieronder, geeft je een beter idee van waar het beste beschikbare afgewogen bewijs zou kunnen liggen. In dit geval is het wellicht het beste om niet te inhaleren.

Bron: Barnes DE, Bero LA. Why review articles on the health effects of passive smoking reach different conclusions. JAMA. 1998;279(19):1566-70.

Hoe zit het met voeding en drank?

Review van reviews over voedingsmiddelen

Zou het niet cool zijn als er reviews van reviews zouden zijn van voedingsmiddelen? Voilà! Een uitgebreide review van meta-analyses en systematische reviews over de samenhang van groepen voedsel en dranken en voedingsgerelateerde chronische ziekten.

Bron: Fardet A, Boirie Y. Associations between food and beverage groups and major diet-related chronic diseases: an exhaustive review of pooled/meta-analyses and systematic reviews. Nutr Rev. 2014;72(12):741-62.

Bespreking van de dranken

Laten we met de dranken beginnen. Bevindingen werden ingedeeld in drie categorieën: beschermend, neutraal of schadelijk.

Thee versus koffie

Als eerste, thee versus koffie. Voor beide gevallen, de meeste reviews, eender welke aandoening ze bekeken, vonden dat beide dranken beschermend waren.

Maar je kunt zien hoe dit mijn aanbeveling van thee boven koffie ondersteunt. Elke kop koffie is een gemiste kans iets te drinken dat nog gezonder is: groene thee.

Frisdrank

Geen verrassing: frisdrank komt onderaan, maar toch, 14% van de reviews zei dat frisdrank beschermend werkte?

Welnu, dat waren verwijzingen naar zoiets als transversaal onderzoek waaruit bleek dat de slankere meisjes in groep 8 meer frisdrank dronken.

Bron: Øverby NC, Lillegaard IT, Johansson L, Andersen LF. High intake of added sugar among Norwegian children and adolescents. Public Health Nutr. 2004;7(2):285-93.

OK, echter dat was maar een momentopname. Wat denk je dat meer waarschijnlijk is, dat de dikkere meisjes zwaarder waren omdat ze minder frisdrank dronken, of dat ze minder frisdrank dronken omdat ze zwaarder waren? Geen frisdrank meer drinken kan daarom eerder een gevolg zijn van zwaarlijvigheid dan de oorzaak, toch werd het als beschermend aangemerkt; er was zogezegd een beschermende associatie.

Wijn

Ontwerpfouten kunnen ook een rol spelen bij deze cijfers over wijn.

Onderstaande review van reviews uit 2014, vóór de revolutie in ons begrip over de opgedroogde gezondheidsvoordelen van alcohol, suggereert dat de vermeende gezondheidsvoordelen van “alcohol met mate” eindelijk zijn ingestort, deels dankzij de systematische fout om ex-drinkers verkeerd in te delen alsof ze altijd geheelonthouder waren.

Bron: Fardet A, Boirie Y. Associations between food and beverage groups and major diet-related chronic diseases: an exhaustive review of pooled/meta-analyses and systematic reviews. Nutr Rev. 2014;72(12):741-62.

Toch zijn er soms onverklaarde associaties. Zoals dat ene onderzoek over frisdrank waar uitkwam dat een verhoogde frisdrank-consumptie verband hield met een lager risico op een bepaalde soort slokdarmkanker. Vertel me nou niet dat de review betaald was door Coca-Cola?

Toch wel, de review was betaald door Coca-Cola!

Bron: Johnson T, Gerson L, Hershcovici T, Stave C, Fass R. Systematic review: the effects of carbonated beverages on gastro-oesophageal reflux disease. Aliment Pharmacol Ther. 2010;31(6):607-14.

Melk

Is dat een verklaring voor deze positieve onderzoeken over melk?

Werden die allemaal gefinancierd door de zuivelraad? Er was zelfs méér belangenverstrengeling aanwezig bij studies over melk dan over frisdrank, waarbij door de industrie betaalde studies over zuivel zo’n vier tot acht keer vaker gunstige uitkomsten hadden voor de financiële belangen van de sponsor van de studie.

Bron: Lesser LI, Ebbeling CB, Goozner M, Wypij D, Ludwig DS. Relationship between funding source and conclusion among nutrition-related scientific articles. PLoS Med. 2007;4(1):e5.

Afgezien van “wie-betaalt-bepaalt”, kunnen er legitieme redenen zijn voor de beschermende effecten vanwege melkconsumptie. Immers, wie meer melk drinkt, drinkt misschien minder frisdrank die nog slechter is, dus ze komen er beter uit.

Niet altijd eenduidig

Maar er kan meer aan de hand zijn dan relatieve voordelen. De link tussen frisdrank en kanker lijkt een beetje zwak, niet alleen vanwege de cola-connectie, maar ook lastig voorstelbaar als biologisch aannemelijk mechanisme, terwijl zelfs iets wat zo algemeen wordt veroordeeld als tabak er niet altijd slecht vanaf komt. Ik heb al eens uitgezocht dat uit meer dan 50 studies consequent blijkt dat er een beschermende link is van nicotine tegen Parkinson. Zelfs meeroken zou daar beschermend kunnen werken. Natuurlijk, je wilt roken nog steeds vermijden. Het verlaagt de kans op Parkinson, maar verhoogt de kans op de nog dodelijkere hersenaandoening beroerte, en op longkanker en hartaandoeningen, waaraan miljoenen Amerikanen zijn overleden sinds het eerste verslag van de inspecteur gezondheidszorg.

Bron: National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US) Office on Smoking and Health. The Health Consequences of Smoking—50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2014.

Beschermende effecten van groenten

Gelukkig kunnen we van bepaalde groenten wellicht baat hebben zonder risico te lopen, en dat geldt misschien ook bij zuivel. Ik heb al eens besproken dat de consumptie van melk verband houdt met een groter risico op prostaatkanker, wat leidde tot de aanbeveling dat mannen er misschien minder of niets meer van moeten gebruiken, maar er is een link tussen melkconsumptie en minder kans op darmkanker. Dat lijkt te komen door het calcium. Gelukkig kunnen we het beste van twee werelden bereiken met plantaardig eten met veel calcium, zoals groene groenten en bonen.

Wat zegt onze review van reviews over zulke plantaardige voedingsmiddelen in vergelijking met dierlijke voeding? Dat bespreken we in dit artikel.

Nutritionfacts is een non-profitorganisatie die gratis dagelijkse wetenschappelijke updates geeft over de laatste nutritionele studies op een korte, verstaanbare wijze over meer dan duizend onderwerpen.

Dr. Michael Greger bracht een boek uit: ‘Hoe overleef je?’. Het werd meteen een New York Times bestseller. Het beschrijft hoe voeding, wetenschappelijk bewezen, ziekte kan voorkomen en genezen. Alle opbrengsten van het boek gaan naar een goed doel!